Weryfikacja lekarzy w Polsce - pilna konieczność dla bezpieczeństwa pacjentów i zaufania publicznego

Komentarz eksperta

Obecnie w Polsce praktycznie nie funkcjonuje efektywny system rewalidacji lekarzy – czyli okresowej weryfikacji uprawnień i kompetencji). Po uzyskaniu prawa wykonywania zawodu lekarze nie podlegają regularnej ocenie jakości swojej pracy ani obowiązkowej recertyfikacji. Choć formalnie istnieje obowiązek ustawicznego kształcenia i zbierania tzw. punktów edukacyjnych, to w praktyce nikt tego nie egzekwuje. W rezultacie – jak alarmują eksperci – dziesiątki, a nawet setki polskich lekarzy od lat nie uczestniczyły w żadnych szkoleniach czy konferencjach, prowadząc praktykę medyczną na poziomie sprzed kilkudziesięciu lat. Taki stan rzeczy sprawia, że spadek kompetencji lub braki w aktualnej wiedzy często wychodzą na jaw dopiero przy łóżku pacjentów, narażając ich zdrowie i życie.

Brak systemowej weryfikacji umiejętności lekarzy przekłada się bezpośrednio na pogorszenie bezpieczeństwa pacjentów. Profesor Adam Dziki zwraca uwagę, że Polska należy do krajów o jednej z najwyższych śmiertelności z powodu raka jelita grubego w Europie – jedną z przyczyn jest fakt, że wielu chirurgów nie doskonali swoich umiejętności i operuje przestarzałymi metodami. Innymi słowy, brak ciągłego doskonalenia zawodowego oznacza gorsze wyniki leczenia. Nawet najlepsze leki czy sprzęt nie uratują pacjenta, jeśli zabieg zostanie wykonany niezgodnie z aktualnymi standardami. Pomimo tego obecne przepisy nie przewidują żadnych sankcji za zaniedbanie doskonalenia zawodowego – lekarz, który nie zbiera wymaganych punktów edukacyjnych, wciąż bez przeszkód wykonuje zawód. Taki dziurawy system uniemożliwia również identyfikację lekarzy mających problemy (np. wypalonych zawodowo, z trudnościami w pracy czy w życiu osobistym), którym należałoby zapewnić wsparcie lub czasowe ograniczenie praktyki. W efekcie brak mechanizmu rewalidacji oznacza, że dopóki nie dojdzie do poważnego błędu lub skargi pacjenta – nikt nie weryfikuje jakości pracy lekarza.

Zawód lekarza to szczególna odpowiedzialność i publiczne zaufanie

Lekarz należy do zawodów zaufania publicznego, co potwierdza Konstytucja RP i przepisy prawa. Społeczeństwo oczekuje od osób wykonujących ten zawód najwyższych kwalifikacji, etycznej postawy oraz pełnej odpowiedzialności za swoje działania. Nie bez przyczyny mówi się o etosie lekarza – przedstawiciele tej profesji mają bezpośredni wpływ na zdrowie i życie obywateli, służą ochronie fundamentalnych wartości społecznych. Aby sprostać temu wyjątkowemu zaufaniu, lekarze muszą być transparentni w swojej praktyce, w pełni odpowiedzialni za decyzje i godni zaufania każdego dnia. Niestety, długotrwały brak systemowej kontroli jakości opieki medycznej przyczynił się do kryzysu zaufania społecznego. Oznacza to, że miliony ludzi nie wierzą, iż lekarze zawsze postępują profesjonalnie i rzetelnie. Tego zaufania nie da się odbudować samymi kampaniami wizerunkowymi –konieczne są realne działania, które pokażą społeczeństwu, że środowisko lekarskie dba o utrzymanie najwyższych standardów i nie toleruje zaniedbań.

Zawód lekarza to powołanie, które wymaga stałej pracy nad sobą. Medycy, bardziej niż przedstawiciele wielu innych profesji, powinni pozostawać otwarci na ocenę i informację zwrotną – zarówno od pacjentów, jak i kolegów z zespołu. Taka kultura transparencji i odpowiedzialności w medycynie leży w interesie całego społeczeństwa. Pacjent ma prawo oczekiwać, że lekarz regularnie aktualizuje swoją wiedzę i umiejętności, a jeśli tego nie robi – że zostanie to wychwycone odpowiednio wcześnie.

Dlatego wprowadzenie systemu rewalidacji lekarzy nie jest atakiem na autonomię profesji, lecz przeciwnie – niezbędnym warunkiem utrzymania prestiżu i wiarygodności tego zawodu.

Efektywne modele istnieją – czas na polską reformę

W wielu krajach na świecie zawód lekarza podlega okresowej ocenie i odnowieniu uprawnień. Są państwa, w których lekarz co kilka lat musi udowodnić, że nadal spełnia wymogi do wykonywania zawodu – przedstawiając dowody doskonalenia zawodowego i pozytywne opinie, a brak takiego potwierdzenia skutkuje nawet utratą prawa wykonywania zawodu. Doświadczenia międzynarodowe pokazują, że taki system rewalidacji działa skutecznie, podnosząc jakość opieki i eliminując z praktyki osoby, które nie powinny już samodzielnie leczyć pacjentów. Nie musimy jednak kopiować żadnego modelu wprost. Możemy stworzyć rozwiązanie dostosowane do polskich realiów – ważne jednak, by nabrało ono mocy prawnej i faktycznie działało, a nie było kolejnym martwym przepisem.

Samorząd lekarski oraz decydenci od lat dyskutują o zapewnieniu jakości w ochronie zdrowia. Pora przejść od dyskusji do czynów. Rewalidacja medyków nie musi oznaczać biurokratycznej szykany – jeśli zostanie zaprojektowana mądrze, stanie się narzędziem rozwoju zarówno dla lekarzy, jak i dla całego systemu opieki zdrowotnej. Ważne, by wdrażając reformę uwzględnić głos środowiska lekarskiego i stworzyć mechanizmy wsparcia – np. dla tych, którzy wymagają doszkolenia, a nie wyłącznie karania. Celem jest podnoszenie jakości, a nie piętnowanie lekarzy. Dobrze zaplanowany program rewalidacji będzie przede wszystkim służył społeczeństwu : bezpieczeństwu pacjentów i wzmocnieniu prestiżu polskiej medycyny.

Proponowany model okresowej rewalidacji lekarzy

Aby rewalidacja była skuteczna, powinna opierać się na ciągłym procesie oceny i doskonalenia – rozłożonym na powtarzalne cykle pięcioletnie. Każdy lekarz, niezależnie od specjalizacji, co 5 lat odnawiałby prawo wykonywania zawodu po spełnieniu jasno określonych kryteriów jakościowych. Poniżej kluczowe założenia takiego modelu:

• Pięcioletni cykl rewalidacji: Co 5 lat kompleksowa ocena lekarza, kończąca się potwierdzeniem prawa wykonywania zawodu na kolejny okres (lub – w skrajnych przypadkach – decyzją o jego zawieszeniu lub cofnięciu). Pięć lat to okres na tyle długi, by lekarz mógł zrealizować zaplanowany rozwój, a jednocześnie na tyle krótki, by nie dopuścić do utrwalania się złych nawyków lub zaległości.

• Coroczne rozmowy rozwojowe (oceny okresowe): W każdym roku cyklu lekarz odbywa jedną formalną rozmowę podsumowująco-rozwojową z wyznaczonym doświadczonym kolegą (mentorem lub koordynatorem ds. rewalidacji). Taka przyjazna ocena pracy ma na celu omówienie osiągnięć i ewentualnych trudności, wskazanie obszarów do poprawy oraz zaplanowanie dalszego rozwoju zawodowego na kolejny rok. Regularne rozmowy zapewnią bieżącą informację zwrotną – lekarz nie będzie zaskoczony wymaganiami, a w razie potrzeby otrzyma wsparcie (np. rekomendację szkoleń, staży, konsultacji).

• „Teczka zawodowa” lekarza (portfolio rozwoju): Każdy medyk prowadziłby indywidualną dokumentację doskonalenia zawodowego, w której gromadziłby dowody swojego rozwoju. Mogą to być certyfikaty zrealizowanych kursów, szkoleń, warsztatów, zaświadczenia o uczestnictwie w konferencjach, kongresach naukowych, potwierdzenia lektury istotnych publikacji (np. udział w e- learningach, zaliczenie testów wiedzy), opisy przeanalizowanych trudnych przypadków lub komplikacji, prace naukowe, osiągnięcia w miejscu pracy itp. Celem „teczki” jest wykazanie, że lekarz stale podnosi swoje kwalifikacje i utrzymuje aktualną wiedzę – czyli realizuje w praktyce ideę ustawicznego kształcenia. Teczka będzie oceniana podczas rewalidacji, ale też stanowi narzędzie samokontroli dla samego lekarza.

• Informacja zwrotna od pacjentów: Integralną częścią oceny są opinie pacjentów. Co pięć lat (przed decyzją rewalidacyjną) pacjenci anonimowo wypełnialiby ankiety oceniające komunikację, zaangażowanie i sposób leczenia przez danego lekarza. Dodatkowo pacjenci mieliby stałą możliwość zgłaszania uwag lub pochwał na temat opieki – np. przez specjalny portal samorządu lekarskiego. Taka wielostronna informacja zwrotna pozwoli dostrzec mocne strony lekarza (np. empatię, umiejętność tłumaczenia chorób) oraz sygnały ostrzegawcze (np. powtarzające się skargi na brak komunikacji czy szacunku). Ważne, by opinie pacjentów służyły głównie rozwojowi – np. gdy pacjenci wskazują, że chcieliby lepszych wyjaśnień, lekarz może doskonalić kompetencje komunikacyjne.

• Informacja zwrotna od zespołu medycznego: Ocena koleżeńska to kolejny filar rewalidacji. W ramach procesu co 5 lat współpracownicy lekarza (inni lekarze, pielęgniarki, przełożeni) przekazują anonimowo swoje spostrzeżenia. Chodzi o kwestie takie jak praca zespołowa, przestrzeganie procedur, dzielenie się wiedzą, kultura pracy. Często to właśnie inni medycy najwcześniej dostrzegają, że kolega ma np. trudności z jakąś techniką albo przeciwnie – wyróżnia się świetnym podejściem do trudnych przypadków. Ustrukturyzowana informacja od współpracowników pomoże wychwycić zarówno sygnały alarmowe (np. lekceważenie standardów, konflikty w zespole), jak i dobre praktyki warte upowszechnienia.

• Obowiązek ciągłego podnoszenia kwalifikacji: Samorząd lekarski wraz z instytucjami zdrowia powinien jasno określić, ile aktywności rozwojowych musi podjąć lekarz w każdym cyklu i jak będą one punktowane. Udział w kursach doskonalących, zdobywanie dodatkowych umiejętności (np. certyfikaty z wąskich dziedzin), udział w projektach badawczych czy publikacje naukowe – wszystko to powinno być promowane i wymagane. Ustawiczne kształcenie musi stać się realnym obowiązkiem, a nie pustym hasłem. W praktyce oznacza to np. minimalną liczbę godzin szkoleń rocznie czy określoną pulę punktów edukacyjnych do zdobycia w ciągu 5 lat (z zachętą do przekraczania minimum). Ważne, by system punktów był prosty i przejrzysty, a ich zbieranie łatwo weryfikowalne. Lekarz zmotywowany do nauki to lekarz leczący nowocześnie i bezpiecznie.

• Całościowa ocena i decyzja o prawie wykonywania zawodu: Po upływie 5 lat zebrane zostają wszystkie elementy – wyniki corocznych rozmów rozwojowych, zawartość „teczki” (czy wymagane aktywności zostały zrealizowane), opinie pacjentów i zespołu, ewentualnie dodatkowe sprawdzenie kompetencji (np. analiza losowo wybranej dokumentacji medycznej prowadzonej przez lekarza). Komisja rewalidacyjna – złożona z przedstawicieli samorządu lekarskiego i ekspertów – dokonuje kompleksowej oceny zawodowej lekarza. Jeśli wszystko jest w porządku, odnawia pełne prawo wykonywania zawodu na kolejny pięcioletni okres. Jeśli są braki – lekarz otrzymuje zalecenia (np. uzupełnienie pewnych szkoleń w określonym terminie, dodatkowa weryfikacja za rok). W skrajnych sytuacjach, gdy zaniedbania są poważne lub stwierdzono niebezpieczne praktyki – możliwe jest zawieszenie lub ograniczenie prawa wykonywania zawodu do czasu poprawy. Decyzja komisji musi opierać się na obiektywnych kryteriach i dowodach z całego cyklu. Taki mechanizm na zakończenie cyklu gwarantuje, że prawo do wykonywania zawodu lekarza będzie faktycznie potwierdzeniem odpowiednich kompetencji, a nie tylko formalnością nadaną raz na zawsze.

Cele wprowadzenia systemu rewalidacji

Proponowany system okresowej rewalidacji lekarzy ma przynieść wymierne korzyści dla pacjentów, lekarzy i całego systemu ochrony zdrowia. Do najważniejszych celów takiej reformy należą:

• Zwiększenie bezpieczeństwa pacjentów: Regularna weryfikacja kompetencji i doskonalenia zawodowego przełoży się na wyższy poziom opieki. Pacjent zyska pewność, że jego lekarz praktykuje według aktualnej wiedzy medycznej i podlega nadzorowi jakości. Mniej będzie błędów wynikających z przestarzałych metod czy zaniedbań w edukacji, co bezpośrednio oznacza ochronę zdrowia i życia chorych.

• Wychwytywanie lekarzy potrzebujących wsparcia: System rewalidacji zadziała jak sito, które pozwoli wcześnie zidentyfikować tych lekarzy, którzy mają trudności – czy to z nadążaniem za postępem wiedzy, czy np. z powodu osobistych problemów przekładających się na pracę. Zamiast czekać na skargi pacjentów lub tragiczne zdarzenia, będzie można reagować zawczasu: kierować takich lekarzy na dodatkowe szkolenia, staże doskonalące, mentoring albo – jeśli to konieczne – czasowo ograniczyć zakres ich działań dla dobra pacjentów. Nikt nie zostanie pozostawiony sam sobie – nawet najlepsi profesjonaliści mogą czasem potrzebować korekty kursu lub pomocy i ten system im to umożliwi.

• Wzmocnienie jakości opieki medycznej: Kumulatywnym efektem rewalidacji będzie ogólny wzrost jakości usług zdrowotnych. Standaryzacja wymagań co do doskonalenia sprawi, że każdy lekarz w Polsce będzie zmotywowany trzymać wysoki poziom. To oznacza bardziej skuteczne leczenie, aktualne procedury, mniej powikłań. Poprawa jakości będzie widoczna w statystykach zdrowotnych – krótszym czasie hospitalizacji, lepszych wynikach terapii, wyższym zadowoleniu pacjentów.

• Odbudowa zaufania społecznego do lekarzy: Wprowadzenie transparentnego, sprawiedliwego systemu oceny pokaże społeczeństwu, że środowisko lekarskie rozlicza się z własnych obowiązków wobec pacjentów. Gdy pacjenci zobaczą, że lekarz nie otrzymuje „dożywotniego glejtu”, lecz co kilka lat musi wykazać się aktualnością wiedzy oraz dobrą opinią – ich zaufanie zacznie wracać. Społeczny odbiór zawodu lekarza się poprawi, bo każdy będzie wiedział, że za tytułem „doktor” stoi realna, świeża wiedza i weryfikowane kompetencje. To z kolei przełoży się na lepszą współpracę pacjent – lekarz, większy szacunek i poprawi wizerunku lekarzy w oczach opinii publicznej.

• Wzmocnienie kultury odpowiedzialności i samodoskonalenia wśród lekarzy: Obowiązkowa rewalidacja z naturalnych względów zachęci lekarzy do stałego rozwoju – nie tylko ze strachu przed utratą uprawnień, ale przede wszystkim dlatego, że stanie się to normą zawodową. Młodzi lekarze od początku kariery będą świadomi, że ciągła nauka i podleganie ocenie to element profesjonalizmu. Starsi lekarze zyskają bodziec, by nie osiadać na laurach. Całe środowisko lekarskie stopniowo przejdzie zmianę mentalną: powstanie kultura ciągłego doskonalenia, dzielenia się wiedzą, refleksji nad własną praktyką. Będzie to również kultura wzajemnego wspierania się i rozliczania – gdzie koledzy motywują się nawzajem do zachowania najwyższych standardów. Taka postawa wzmocni jedność środowiska i jego autonomiczną odpowiedzialność (samorząd lekarski pokaże, że potrafi zadbać o jakość w swoim gronie).

• Przywrócenie dumy z zawodu lekarza jako powołania: Wreszcie, system rewalidacji może paradoksalnie stać się źródłem dumy dla samych lekarzy. Dlaczego? Bo każde pozytywne przejście procesu oceny będzie świadectwem ich profesjonalizmu. Lekarze, którzy ciężko pracują nad sobą, będą mieli oficjalne potwierdzenie swoich kompetencji – coś na kształt „certyfikatu zaufania” od społeczeństwa. To poczucie docenienia i jasnego określenia standardów podniesie prestiż zawodu. W publicznej narracji lekarz znów stanie się synonimem najwyższej wiedzy, etyki i odpowiedzialności, a nie (jak niestety bywa teraz) obiektem nieufności czy krzywdzących uogólnień. Duma z bycia lekarzem powróci, gdy cała grupa zawodowa pokaże, że traktuje swoją misję serio i potrafi sama wymagać od siebie więcej niż ktokolwiek inny.

Wezwanie do działania – wspólna odpowiedzialność lekarzy i władz

Opisany powyżej program rewalidacji lekarzy to nie zbiór abstrakcyjnych postulatów, lecz konkretna propozycja naprawy polskiego systemu ochrony zdrowia u jego fundamentów. Teraz potrzebna jest odwaga i determinacja , by wcielić ją w życie. Apelujemy do całego środowiska lekarskiego – do samorządu lekarskiego, izb i stowarzyszeń, liderów opinii – o głośne wsparcie tej reformy. To właśnie lekarze powinni stać na czele zmian, które przywrócą należny szacunek ich zawodowi. Nie bójmy się wymagających standardów – one służą nam wszystkim. Pokażmy pacjentom, że potrafimy rozliczać się ze swojego powołania i że każdy prawdziwy lekarz chce być lepszy każdego dnia.

Władze publiczne oraz decydenci systemowi – Ministerstwo Zdrowia, uczelnie medyczne, Narodowy Fundusz Zdrowia – również muszą wziąć odpowiedzialność za wdrożenie tej reformy. Konieczne będą zmiany prawne – nowelizacja ustawy o zawodach lekarza, wprowadzenie aktów wykonawczych ustanawiających procedury rewalidacji. Niezbędne będzie też zapewnienie środków i infrastruktury: system informatyczny do prowadzenia „teczek” i ankiet, szkolenia dla mentorów prowadzących rozmowy rozwojowe, mechanizmy finansowania doskonalenia (np. dofinansowanie kursów dla lekarzy). To inwestycja, która zwróci się wielokrotnie w postaci uniknionych błędów medycznych, zdrowszego społeczeństwa i bardziej efektywnego systemu. Nie można dłużej odkładać tych decyzji – każdy rok zwłoki to kolejne niepotrzebne tragedie i dalsza erozja zaufania.

Na koniec warto podkreślić: medycyna to nie zwykły zawód – to służba i powołanie. By to powołanie wypełniać godnie, nie wystarczy jednorazowy dyplom. W świecie postępującej wiedzy naukowej tylko ciągły rozwój gwarantuje najwyższą jakość opieki. Dlatego raz jeszcze zwracamy się do Koleżanek i Kolegów lekarzy oraz do naszych reprezentantów w samorządzie – czas na odważną zmianę! Wdrożenie skutecznego programu rewalidacji lekarzy powinno stać się naszym wspólnym priorytetem. Zróbmy to dla dobra pacjentów, dla przyszłości naszego zawodu i dla własnego sumienia. Polska medycyna może znów stać się powodem do dumy – jeśli sami zadbamy o to, by każdy lekarz był przejrzysty, odpowiedzialny i godny zaufania, na miarę oczekiwań tego wyjątkowego zawodu zaufania publicznego. Nie czekajmy – działajmy teraz, bo zdrowie Polaków nie może dłużej czekać!

dr Łukasz Rakasz, Ordynator Oddziału Neurochirurgii Dziecięcej w Szpitalu Dziecięcym przy ul. Niekłańskiej, Forum Ekspertów Ad Rem

https://adremeksperci.pl/

https://x.com/AdRemForum

https://www.linkedin.com/company/forum-ekspert%C3%B3w-ad-rem/about/